Παντζάμπ

(η Πενταποταμία των αρχαίων). Περιοχή της ινδικής υποηπείρου, που έχει διαιρεθεί από το 1947 μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν. Η διαίρεση αυτή έγινε με αυστηρά θρησκευτικά κριτήρια· η Ινδία πήρε το ανατολικό τμήμα, που κατοικείται κατά το μεγαλύτερο μέρος από ινδουιστές, και το Πακιστάν το δυτικό, που κατοικείται από μουσουλμάνους. Το Π. εκτείνεται από τον ρου του Ινδού και τα όρη Σουλαϊμάν στα Δ μέχρι τον ρου του ποταμού Γιαμούνα (ή Τζούμνα) στα Α και από τα ανάγλυφα των Ιμαλαΐων στα Β μέχρι την έρημο Ταρ στα Ν. Έχει έκταση 255.707 τ. χλμ. και πληθυσμό πάνω από 60.000.000 κατ. Η περιοχή είναι κυρίως πεδινή, με περιφερειακά λοφώδη ανάγλυφα, ιδίως προς τα Δ και προς τα Β, και με εκτεταμένες κυματοειδείς περιοχές κατά μήκος της υδροκριτικής γραμμής των λεκανών του Γάγγη και του Ινδού, στον οποίο χύνονται πέντε ποταμοί (απ’ όπου και το αρχαίο όνομα), ο Τζέλουμ, ο Τσενάμπ (ή Τσινάμπ), ο Ράβι, ο Μπέας (ή Μπίας) και ο Σάτλετζ. Το κλίμα είναι ηπειρωτικό, με πολύ θερμά καλοκαίρια και σχετικά ήπιους χειμώνες. Οι βροχοπτώσεις κυμαίνονται από 700 χιλιοστά στις βορειοανατολικές ζώνες έως 150 χιλιοστά στις άγονες νοτιοδυτικές ζώνες, όπου η δυνατότητα καλλιέργειας είναι εφικτή μόνο με τεχνητή άρδευση. Η οικονομία του Π. βασίζεται στη γεωργία (σιτάρι, βαμβάκι, ελαιούχοι σπόροι, ρύζι, ζαχαροκάλαμο και εσπεριδοειδή), στην κτηνοτροφία –προβατοειδή και καμήλες–, στην ανθούσα βιοτεχνία και στη βιομηχανία (προπάντων υφαντουργίας και ειδών διατροφής). Κυριότερες πόλεις είναι η Λαχόρη και η Ραβαλπίντι στο πακιστανικό τμήμα, και η Αμριτσάρ, η Τζουλουντούρ και η Τσαντιγκάρ στο ινδικό, που περιλαμβάνει τα δύο ομόσπονδα κράτη Χαργιάνα και Π. και το βόρειο τμήμα του κράτους Ρατζαστάν. Το ομόσπονδο κράτος Π. περιλαμβάνει το βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής και μερικές προϊμαλαϊανές ζώνες. Έχει έκταση 50.362 τ. χλμ. Πιο διαδεδομένη γλώσσα είναι η παντζαμπική· πρωτεύουσα είναι η Τσαντιγκάρ. Συνορεύει με το Πακιστάν προς τα Δ και ορίζεται από το Τζαμού και Κασμίρ στα Β, από το Χιματσάλ Πραντές στα ΒΑ, το Χαργιάνα στα ΝΑ και στα Ν και το Ρατζαστάν στα ΝΔ. Το έδαφος είναι λοφώδες προς τα ΒΑ, κυματοειδές και πεδινό στο κέντρο και προς τα Ν. Διαρρέεται από διάφορους ποταμούς, όπως ο Ράβι, ο Μπέας και ο Σάτλετζ. Το κλίμα είναι ηπειρωτικό, με ισχυρές θερμικές διακυμάνσεις, άφθονες βροχοπτώσεις στα ανάγλυφα και αρκετά μέτριες στην πεδιάδα. Πλουτοπαραγωγικές πηγές είναι η γεωργία (δημητριακά, ζαχαροκάλαμο και βαμβάκι), η εκμετάλλευση των δασών και η βιομηχανία (υφαντουργίας, ειδών διατροφής, μεταλλομηχανουργίας, χημικών προϊόντων, τσιμέντου και ειδών ρουχισμού, κατάλληλων για τις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού). Ανάμεσα στις κυριότερες πόλεις, εκτός από την πρωτεύουσα Τσαντιγκάρ, που είναι και πρωτεύουσα του κράτους Χαργιάνα και αποτελεί με τα περίχωρά της έδαφος που υπόκειται απευθείας στην κεντρική εξουσία, είναι η Αμριτσάρ, ωραία πόλη, κοντά στα σύνορα με το Πακιστάν, η οποία ιδρύθηκε το 1577 από τον Ραμ Ντας, τον τέταρτο γκουρού. Είναι σημαντικό εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο, γνωστό επίσης για τα πολύτιμα προϊόντα της τοπικής βιοτεχνίας (υφάσματα, κεντητά, είδη από ελεφαντόδοντο, είδη χρυσοχοΐας, αργυροχοΐας και χαλκουργίας), αλλά προπάντων γιατί είναι το θρησκευτικό κέντρο των Σιχ, οι οποίοι έχουν χτίσει εκεί τον Χρυσό Ναό, το σπουδαιότερο θρησκευτικό τους μνημείο. Σημαντική πόλη είναι η Τζουλουντούρ, στο βορειοκεντρικό τμήμα του κράτους, επίσης σημαντικό βιομηχανικό κέντρο (μεταξωτά, καπνός) και αξιόλογη γεωργική αγορά. Επιπλέον, η Λουντιάνα, που ιδρύθηκε το 1480 από έναν ηγεμόνα της δυναστείας των Λόντι, και η Πατιάλα είναι μεγάλες γεωργικές αγορές (βαμβάκι, δημητριακά) και βιομηχανικά κέντρα. Από τις άλλες μεγάλες πόλεις άξιες μνείας είναι η Μπατάλα, η Μπατίντα, η Φεροζεπόρε και η Χοσιαρπούρ, όλες με πληθυσμό πάνω από 50.000 κατοίκους. O Καθεδρικός ναός της Μπατάλα, στο Παντζάμπ. Παντζάμπ. Ο χρυσός ναός στην πόλη Αμριτσάρ, ο μεγαλύτερος ναός της πολεμικού χαρακτήρα θρησκευτικής αίρεσης των Σιχ. Eίvaι χτισμένος σ’ ένα μικρό νησί.